Słuchaj online
45 lat temu, 10 września 1974 roku, zmarł Melchior Wańkowicz, wybitny pisarz, publicysta i dziennikarz. Był mistrzem opowieści reportażowej, łączącej fakty z elementami fikcji literackiej. Korespondent wojenny Armii Andersa i uczestnik bitwy pod Monte Cassino. W latach 60. był sygnatariuszem tzw. Listu 34, w którym polscy intelektualiści zaprotestowali między innymi przeciwko narzuconej przez komunistów cenzurze. Nazywany „ojcem polskiego reportażu”, Wańkowicz pozostawił po sobie bogatą spuściznę literacką, na którą składa się ponad 40 książek, wśród nich: powieści, reportaże, wspomnienia i szkice z teorii publicystyki. Jego najbardziej znanym dziełem jest „Bitwa o Monte Cassino”, trzytomowa monografia poświęcona żołnierzom generała Andersa. Opublikowana w latach 1945-47 w Mediolanie, była potem wiele razy wydawana w PRL, jednak pod cenzurą. Wańkowicz złożył w niej hołd żołnierzom II Korpusu Polskiego Władysława Andersa. Zawarł także swoje osobiste przeżycia i doświadczenia korespondenta wojennego na pierwszej linii walk. W jednym z wywiadów dla Polskiego Radia Wańkowicz wspominał, że pierwsze wrażenie, które odniósł po przyjeździe na Monte Cassino było przerażające.
W tym samym wywiadzie Wańkowicz nawiązał do swej twórczości pisarskiej. Mówił, że w doskonaleniu warsztatu korzystał z doświadczenia nabytego podczas pisania tekstów reklamowych. To on był autorem słynnego przedwojennego sloganu reklamowego „Cukier krzepi”, za który – jak powiedział – dostał najwyższe w życiu honorarium:
Inne znane książki autorstwa Melchiora Wańkowicza, oprócz „Monte Cassino”, to między innymi: „Tworzywo”, „Na tropach Smętka”, „Ziele na kraterze”, „Hubalczycy”, „Westerplatte” i „Karafka la Fontaine’a”. W rozmowie z Polskim Radiem w 1974 roku pisarz powiedział, że za najważniejszy aspekt swojej twórczości uważa pokazywanie wielu wymiarów jednego zagadnienia:
Po wojnie Melchior Wańkowicz przebywał na emigracji. W 1958 roku powrócił do rządzonej przez komunistów Polski. W 1964 podpisał tzw. List 34, z protestem między innymi przeciwko cenzurze. Wielu jego sygnatariuszy spotkały różne represje, wśród nich odmowa wydania paszportu czy ograniczenie możliwości publikacji. Melchior Wańkowicz został aresztowany, choć bezpośrednim tego powodem był inny dokument, w którym negatywnie ustosunkowywał się do rzeczywistości PRL. Wysłał go do córki przebywającej w Stanach Zjednoczonych i przeznaczył do wykorzystania przez Wolną Europę i inne rozgłośnie zachodnie. W efekcie aresztowania pisarz spędził pięć tygodni w więzieniu. W procesie został skazany na 3 lata więzienia, skrócone następnie w ramach amnestii do półtora roku. Władze nie zdecydowały się jednak na wykonanie kary i Wańkowicznie trafił do więzienia, pełna rehabilitacja nastąpiła jednak dużo później. Dopiero w 1990 roku Sąd Najwyższy uchylił wyrok i pośmiertnie uniewinnił pisarza.
Zmarł w 1974 roku. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
/IAR/
