Słuchaj online
77 lat temu, 28 kwietnia 1947 roku, rozpoczęła się akcja „Wisła” – przesiedlanie ludności ukraińskiej z terenów południowo-wschodniej Polski. Operacja, którą dowodził generał Stefan Mossor, trwała ponad trzy miesiące, do pierwszych dni sierpnia. Wywieziono około 140 tysięcy Ukraińców, a także Łemków, Bojków, Dolinian i członków rodzin mieszanych. Zostali oni wysiedleni głównie z terenów Bieszczad i Beskidu Niskiego na Ziemie Odzyskane na zachodzie kraju oraz na Pomorze.
Akcja jest do dziś różnie interpretowana przez historyków. Część utrzymuje, że jej celem było zniszczenie Ukraińskiej Powstańczej Armii, inni argumentują, że w ramach odpowiedzialności zbiorowej akcja dotknęła niewinnych ludzi, a zamierzone cele można było osiągnąć zupełnie innymi metodami, bez uciekania się do przemocy i przymusu bezpośredniego. Zdaniem części badaczy polskie władze komunistyczne przeprowadzenie akcji planowały od końca 1946 roku, od fiaska wysiedleń ludności ukraińskiej do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej.
Po II wojnie światowej na terenach południowo-wschodniej Polski nasiliły się walki partyzanckie między Ukraińską Powstańczą Armią a Ludowym Wojskiem Polskim oraz podziemiem niepodległościowym. UPA chciała zapobiec akcji repatriacji do ZSRR i stworzyć z terenów polskich własne, niepodległe państwo. Likwidacja UPA oraz Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów – OUN – była oficjalnym celem akcji „Wisła”, ale nie jedynym – mówił w Polskim Radiu profesor Jan Pisuliński z Instytutu Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego:
W wyniku akcji „Wisła” ukraińska partyzantka została rozbita, jednak operacja uderzyła przede wszystkim w ludność cywilną. Przesiedlanie rozpoczęło się 28 kwietnia 1947 roku – mówił profesor Jan Pisuliński:
Anna Kuczer w 1947 roku była dzieckiem. Wraz z rodzicami została wysiedlona z Kostomłotów do miejscowości Wesołowo koło Szczytna. Tak wspominała tamte wydarzenia po latach (2017):
Wysiedleni mogli wrócić po 1956 roku. Nie odzyskali jednak swoich majątków, bo te w 1949 roku zostały znacjonalizowane.
Niektórzy z wysiedlonych oraz ich potomkowie co roku spotykają się w Zdyni koło Gorlic na święcie „Łemkowska Watra”. Wspominają tam (2015) wydarzenia sprzed kilkudziesięciu lat.
Politolog polsko-ukraińskiego pochodzenia Wiktor Poliszczuk (zmarł w 2008) uważał, że mówiąc o przyczynach akcji „Wisła”, trzeba pamiętać o agresywnych działaniach ukraińskich nacjonalistów po II wojnie światowej. Niepodległościowe i secesyjne akcje członków UPA i OUN nie mogły pozostać bez odpowiedzi ówczesnych polskich władz, które jako jedyne rozwiązanie napiętej sytuacji widziały deportację całej ludności ukraińskiej z południowo-wschodnich rubieży Rzeczypospolitej.
Po 1989 roku polskie władze wielokrotnie potępiały akcję „Wisła”. W 2007 prezydenci Polski i Ukrainy – Lech Kaczyński i Wiktor Juszczenko – we wspólnym oświadczeniu stwierdzili, że była ona sprzeczna z podstawowymi prawami człowieka.
Jednak w listopadzie 2023 roku Prokurator Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Rzeszowie umorzył śledztwo w sprawie decyzji o przesiedleniu w ramach akcji ,,Wisła” mieszkańców południowo-wschodniej Polski. Opublikowany komunikat głosi, że nie znaleziono podstaw do stwierdzenia, iż przesiedlenie stanowiło zbrodnię przeciw ludzkości lub zbrodnię komunistyczną. Z ustaleń śledztwa wynika, że akcja miała charakter prewencyjny i ochronny, a nie represyjny. Została przeprowadzona w konsekwencji masowych mordów dokonywanych na miejscowej ludności przez oddziały Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN) i Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) – napisano w komunikacie opublikowanym przez Główną Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Ścigania sprawców akcji „Wisla” oraz potraktowania jej jako zbrodni przeciw ludzkości oraz zbrodni komunistycznej chcieli prezes Związku Ukraińców w Polsce, przewodniczący Prezydium Zjednoczenia Łemków i jeden z ukraińskich przesiedlonych, którzy złożyli zawiadomienia o przestępstwie./IAR/
