Słuchaj online
76 lat temu, 20 listopada 1945 roku, przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze rozpoczął się proces głównych zbrodniarzy wojennych. Trwał do 1 października 1946 roku. Sędziami i oskarżycielami byli przedstawiciele: Wielkiej Brytanii, Francji, Związku Radzieckiego i Stanów Zjednoczonych. Dwudziestu dwóm oskarżonym postawiono główne zarzuty: podżeganie i przygotowanie wojny, zbrodnie przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne oraz przeciwko ludzkości. Sąd wydał 12 wyroków śmierci, między innymi na Hermanna Göringa, Joachima von Ribbentropa i Hansa Franka. Trzy osoby skazano na dożywocie, trzy uniewinniono, a cztery dostały kary wieloletniego więzienia.
Rozprawy w Pałacu Sprawiedliwości obserwowało 250 dziennikarzy, także z Polski. Jeden z nich – Karol Małcużyński po latach mówił w Polskim Radiu o wyjątkowym znaczeniu procesu:
Odbyło się ponad 400 jawnych posiedzeń. Sąd przesłuchał 240 świadków. Jedną z nich była Seweryna Szmaglewska (zm. 1992), pisarka, była więźniarka Auschwitz-Birkenau. Jej zeznania, w których opisywała własne doświadczenia, wywarły ogromne wrażenie na zgromadzonych. W Polskim Radiu Szmaglewska mówiła o tym, jak w imieniu matek zadała pytanie oskarżonym, gdzie są ich dzieci, które były w obozie:
Żaden ze zbrodniarzy zeznających w procesie nie przyznał się do winy. Zasłaniali się brakiem pamięci, kreowali swój obraz jako wzorowych dowódców, zmuszonych brać udział w wojnie.
Korespondent z Norymbergii Eryk Lipiński (zm. 1991), pisarz i satyryk, były więzień Auschwitz-Birkenau, relacjonował przebieg 4-godzinnego przesłuchania Hansa Franka, gubernatora okupowanych ziem polskich:
Prawnik profesor Tadeusz Cyprian (zm. 1979), członek polskiej delegacji w procesie norymberskim, wspominał po latach w Polskim Radiu przesłuchanie świadka generała Heinza Guderiana. Chodziło o ustalenie, kto ponosi odpowiedzialność za zniszczenie Warszawy po upadku powstania:
Przed sądem przedstawiono blisko 5,5 tysiąca dokumentów jako materiał dowodowy. Rozprawy filmowano, a każde słowo, które padło, tłumaczono na cztery języki. Oczy całego świata były zwrócone na Norymbergę. Polska Kronika Filmowa informowała:
Profesor Tadeusz Cyprian mówił, że w protokole sprawy polskie zajęły 660 stron maszynopisu. Podkreślał, że szczególny wkład w przebieg postępowania wniósł prokurator Stanisław Piotrowski (zm. 1972).
Wyroki śmierci po procesie norymberskim zostały wykonane 16 października 1946 roku. Wszyscy, z wyjątkiem Göringa, który popełnił samobójstwo, i skazanego zaocznie Martina Bormanna, zostali powieszeni. Następnie ciała straconych spalono w krematorium, a prochy rozrzucono z samolotu nad Izerą.
Edmund Osmańczyk (zm. 1989), polski dziennikarz i korespondent, pisał z Norymbergi: „Proces (…) miał sprawić, by przywódcy III Rzeszy nigdy nie stali się bohaterami narodowymi, by sztandary niemieckie nigdy nie pochyliły się nad pomnikiem historycznych zbrodniarzy. By przyszłe pokolenia Niemców uznały krwawą winę i spłacić mogły – i chciały – straszliwy dług wobec całego świata”. /IAR/
