Słuchaj online
Mija 77 lat od likwidacji łódzkiego getta, największego na ziemiach wcielonych do III Rzeszy. 29 sierpnia 1944 roku Niemcy wywieźli do Auschwitz-Birkenau ostatnią grupę Żydów.
Łódzkie getto, założone 8 lutego 1940 roku przez Niemców jako pierwsze na okupowanych ziemiach polskich, zostało zlikwidowane jako ostatnie. Przeszło przez nie ponad 200 tysięcy Żydów, zmarło ponad 45 tysięcy. Przeżyło, według różnych źródeł, od 7 do 13 tysięcy osób. Mieszkańcy żydowskiej dzielnicy umierali z głodu, wycieńczenia i chorób. Część ginęła od kul żandarmów lub została zamęczona torturami przez niemiecką policję kryminalną – Kriminalpolizei.
Trzy miesiące po podjęciu decyzji o utworzeniu w Łodzi getta, nastąpiło jego całkowite odizolowanie od reszty miasta. Na obszarze ponad 4 kilometrów kwadratowych zamknięto ponad 160 tysięcy ludzi. Getto otoczono zasiekami z drutów kolczastych. Wyburzono wiele domów przylegających do jego terenu.
Żydowska dzielnica mieszkaniowa w Łodzi była wielkim ośrodkiem przemysłowym, w którym działało prawie 100 fabryk. Żydzi szyli mundury, czapki, obuwie i plecaki dla armii niemieckiej. Produkowali też meble czy zabawki. Gotowe produkty Niemcy wywozili i sprzedawali. Z tego powodu łódzkie getto było najdłużej istniejącym na ziemiach polskich.
Jednym z ocalałych był Eliezer Grynfeld (zn. 2020), który po wojnie wyemigrował do Izraela. W 2008 roku przyjechał do Łodzi i jako świadek historii wspominał dramatyczne chwile:
W 2005 roku w obchodach rocznicy likwidacji łódzkiego getta uczestniczył między innymi Szymon Berger, który przyjechał na uroczystości ze Stanów Zjednoczonych. Ze wzruszeniem mówił, że przeżył getto dzięki Polakom, którzy pomagali Żydom, narażając własne życie:
Niemcy stworzyli w łódzkim getcie warunki podobne do panujących w obozach przymusowej pracy. Tylko w 1943 roku pracowało tu dla potrzeb gospodarki wojennej III Rzeszy 70 tysięcy osób w ponad stu zakładach. Jedną z nich był Cwi Bergman (zm. 2017), który w 2011 roku podczas obchodów rocznicowych wspominał jak funkcjonowała łódzka dzielnica żydowska:
Począwszy od 1942 roku Żydzi byli stopniowo wywożeni z getta do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem. Między 5 a 12 września 1942-go Niemcy przeprowadzili akcję nazwaną „Wielka Szpera” – od „Allgemeine Gehsperre” – „całkowity zakaz opuszczania domów”. W jej wyniku z dzielnicy zamkniętej wysiedlono i skierowano na śmierć od 15 do 16 tysięcy osób nieprzydatnych do pracy – dzieci poniżej 10. roku życia, a także osób starszych i chorych.
W czerwcu 1944 roku, wobec zbliżającego się frontu, Niemcy rozpoczęli ostateczną likwidację łódzkiego getta. 29 sierpnia z przystanku Radegast – Radogoszcz odszedł do Auschwitz-Birkenau ostatni transport łódzkich Żydów. W getcie pozostała tylko niewielka grupa, która miała uporządkować jego teren. Ogółem do obozów w Chełmnie nad Nerem i Auschwitz-Birkenau wywieziono około 145 tysięcy Żydów. /IAR/
